CVPH. Phạm Duy Tùng – IVFMD Tân Bình
 
Giới thiệu
Bài tổng quan này được thực hiện nhằm đánh giá các bằng chứng hiện tại về sự khác biệt trong phát triển nhận thức thần kinh của trẻ sinh ra từ thụ tinh trong ống nghiệm (in-vitro fertilisation – IVF) so với trẻ sinh ra nhờ thụ tinh tự nhiên. Từ khi em bé đầu tiên chào đời vào năm 1978, đã có hơn 10 triệu trẻ em được sinh ra từ các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản (HTSS), ban đầu là nhờ IVF và gần đây là sự xuất hiện của kỹ thuật tiêm tinh trùng vào bào tương noãn (intracytoplasmic sperm injection – ICSI). Khi các kỹ thuật này ngày càng trở nên phổ biến, ảnh hưởng lâu dài của chúng đến sự phát triển của trẻ - đặc biệt về nhận thức, hành vi và phát triển – ngày càng được quan tâm.
 
Phát triển nhận thức thần kinh rất nhạy cảm với các yếu tố di truyền và môi trường, đặc biệt trong giai đoạn trước sinh và thời thơ ấu. HTSS tác động rất nhiều vào giai đoạn hình thành từ giao tử, giai đoạn phát triển phôi tiền làm tổ cũng như bản chất của việc phôi làm tổ thông qua các quy trình kích thích buồng trứng, thụ tinh và nuôi cấy phôi ngoài cơ thể, đông lạnh và rã đông phôi, phác đồ chuẩn bị niêm mạc tử cung trước chuyển phôi. Những nghiên cứu ban đầu về nguy cơ rối loạn phát triển thần kinh ở trẻ IVF có nhiều kết quả trái chiều, từ chỗ tăng nguy cơ chậm phát triển ngôn ngữ hoặc rối loạn phổ tự kỷ đến không có sự khác biệt nào đáng kể được ghi nhận. Bài tổng quan này nhằm thu thập các bằng chứng mới nhất về kết quả phát triển nhận thức ở trẻ từ 0-12 tuổi được thụ thai bằng IVF, nghiên cứu chú trọng vào chỉ số thông minh (IQ), kỹ năng ngôn ngữ, vận động, các yếu tố ảnh hưởng như tuổi mẹ, trình độ học vấn và cân nặng của trẻ khi sinh.
 
Phương pháp
Tác giả thực hiện tìm kiếm trên các cơ sở dữ liệu như PubMed, Scopus, Google Scholar, Cochrane Library và DOAJ. Từ khoá tìm kiếm bao gồm các thuật ngữ liên quan đến IVF/HTSS, kết quả phát triển nhận thức (IQ, đánh giá hành vi), và nhóm so sánh (trẻ thụ thai tự nhiên). Tiêu chí để phân tích bao gồm các nghiên cứu trên người, công bố từ năm 2000 đến tháng 04/2024, tài liệu bằng tiếng Anh và kết quả đánh giá nhận thức ở trẻ em từ 0-12 tuổi sinh ra từ IVF. Các nghiên cứu dùng mô hình động vật, kết quả tập trung vào các biến chứng y khoa khác, các bài bình luận và tổng quan không được đưa vào phân tích.
Kết quả phân tích 20 nghiên cứu trên hơn 23.000 trẻ em tham gia, hầu hết là các nghiên cứu quan sát. Dữ liệu được trích xuất theo biểu mẫu chuẩn hoá và tổng hợp bằng phương pháp mô tả định tính do sự không đồng nhất về thiết kế nghiên cứu. Sự khác biệt trong kết quả được xem xét dựa trên cỡ mẫu, công cụ đánh giá và đặc điểm dân số.
 
Kết quả
Công cụ được sử dụng trong các nghiên cứu về các chỉ số phát triển trí tuệ khá đa dạng. Chỉ số IQ là tiêu chí được đánh giá phổ biến nhất, các công cụ tiêu chuẩn của Wechsler (Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence - WPPSI, Wechsler Intelligence Scale for Children - WISC) được sử dụng để đánh giá trí thông minh ngôn ngữ, trong khi trí thông minh phi ngôn ngữ được đánh giá thông qua tiêu chuẩn Kaufman Assessment Battery for Children (K-ABC). Một số nghiên cứu cũng đánh giá về trí thông minh cảm xúc nhưng không nhất quán trong công cụ đánh giá.
Chức năng nhận thức và IQ
Đa số các nghiên cứu không cho thấy sự khác biệt về IQ giữa trẻ IVF và trẻ thụ tinh tự nhiên. Giá trị IQ trung bình ở cả 2 nhóm đều nằm trong khoảng bình thường (85-115). Ngoại lệ một số nghiên cứu cho thấy trẻ IVF có chỉ số IQ trung bình thấp hơn hoặc cao hơn khoảng 5 điểm so với trẻ tự nhiên. Tuy nhiên, sự chênh lệch này không vượt ngưỡng lâm sàng và có thể do các yếu tố khác bên ngoài IVF.

•             Phát triển ngôn ngữ

Đây là chức năng nhiều nghiên cứu nhận thấy sự khác biệt rõ rệt giữa trẻ sinh ra từ IVF so với trẻ được thụ tinh tự nhiên. Với điểm số chênh lệch trung bình từ 7-10 điểm tuỳ vào nghiên cứu cũng như công cụ được sử dụng để đánh giá. Tất nhiên, với việc sử dụng nhiều công cụ đánh giá và yếu tố ngoại cảnh khác nhau, các kết quả này có thể vẫn chưa phải là khẳng định chắc chắn và cần các nghiên cứu sâu hơn để đánh giá chính xác về mối liên hệ này.

•             Kỹ năng vận động

Kỹ năng vận động cũng được đề cập đến trong một số nghiên cứu. Tương tự như kết quả về phát triển ngôn ngữ, một số nghiên cứu nhận thấy kỹ năng vận động ở trẻ IVF thấp hơn một chút so với trẻ sinh ra tự nhiên, với điểm số dao động từ 3-5 điểm tuỳ vào thang đánh giá. Những kết quả này có thể là kết quả của IVF, tuy nhiên, thang đo chưa đồng nhất và yếu tố ngoại cảnh cũng là nhân tố cần được nghiên cứu thêm trước khi có bất kỳ kết luận nào.

•             Các yếu tố ảnh hưởng:

Tuổi mẹ và trình độ học vấn: nhiều nghiên cứu nhận thấy tuổi người mẹ trẻ và có trình độ học vấn cao có ảnh hưởng tích cực đến kết quả đánh giá nhận thức của con. Điển hình là điểm IQ trung bình của trẻ có mẹ tốt nghiệp đại học cao hơn 13 điểm so với trẻ có mẹ chưa hoàn thành trung học. Điều này nhấn mạnh vai trò cả các yếu tố xã hội trong sự phát triển của trẻ.
Cân nặng khi sinh: Trẻ nhẹ cân (<2500g) có nguy cơ cao hơn về chậm phát triển trí tuệ so với trẻ có cân nặng bình thường (điểm IQ trung bình 90 so với 100).
IVF và ICSI: Ảnh hưởng của ICSI đến chức năng nhận thức của trẻ cũng có nhiều kết quả trái ngược. Một số nghiên cứu cho thấy trẻ sinh ra từ kỹ thuật ICSI có điển IQ thấp hơn so với trẻ sinh từ IVF và trẻ sinh tự nhiên (điểm trung bình lần lượt là 92, 100 và 105). Cho thấy khả năng có sự khác biệt về sự phát triển nhận thức của trẻ từ những kỹ thuật HTSS khác nhau.
 
Kết luận
Tổng quan này mang cập nhật các bằng chứng mới nhất đến hiện tại về mối liên hệ giữa IVF và sự phát triển nhận thức thần kinh ở trẻ em. Phần lớn các nghiên cứu không nhận thấy sự khác biệt đáng kể về chỉ số thông minh (IQ) giữa trẻ thụ thai bằng IVF và trẻ thụ thai tự nhiên, gợi ý rằng IVF không ảnh hưởng tiêu cực đến trí tuệ tổng thể. Tuy nhiên, một số nghiên cứu ghi nhận sự chênh lệch nhẹ, với điểm IQ thấp hoặc cao hơn một chút so với nhóm đối chứng nhưng nằm trong phạm vi bình thường.
 Tuy nhiên, một số khía cạnh nhận thức cụ thể bao gồm kỹ năng ngôn ngữ và vận động có sự ảnh hưởng nhẹ bởi phương pháp thụ tinh. Một số nghiên cứu cho thấy điểm số về hai kỹ năng này thấp hơn ở trẻ sinh ra từ thụ tinh IVF, trong khi các nghiên cứu khác không ghi nhận khác biệt. Sự thiếu nhất quán này có thể đến từ nhiều yếu tố ảnh hưởng như công cụ đánh giá, thời điểm đo lường và đặc điểm dân số của nghiên cứu.
Bài tổng quan cũng cho thấy phương pháp thụ tinh chỉ là một trong nhiều yếu tố ảnh hưởng đến nhận thức của trẻ. Các yếu tố về xã hội và môi trường như tuổi của mẹ, trình độ học vấn, cân nặng khí sinh, mức độ tham gia của phụ huynh, điều kiện kinh tế - xã hội có vai trò trong việc định hình khả năng nhận thức và phát triển của trẻ. Để xác định được mối liên hệ một cách sâu sắc và toàn diện, những nghiên cứu theo dõi trong dài hạn được thiết kế chặt chẽ, nhất quán chuẩn hoá các công cụ đo lường là cần thiết để xác định ảnh hưởng của IVF đến phát triển trí tuệ ở trẻ.
 
Nguồn: Aderinto, N., Kokori, E., Olatunji, G., Ogieuhi, I. J., Abraham, I. C., Ukoaka, B. M., Babalola, A. E., Adebayo, Y. A., Ezeano, C., Oyewo, O., & Adeshina, G. A. (2025). A review of the association between in vitro fertilization and children's neurocognitive development. Journal of assisted reproduction and genetics, 42(3), 697–706. https://doi.org/10.1007/s10815-024-03348-7